Over Louis-Ferdinand Céline – Van de ene dood op de andere
Kort geleden heb ik een deel van de antisemitische pamfletten gelezen die Céline heeft geschreven. Het vormde een keerzijde bij het prachtige literaire wat Céline ons heeft gebracht.
Is het niet interessant om een verboden tekst te lezen; een afgeschreven stuk nazistisch, antisemitisch gelul? Natuurlijk vanuit het oog van een analist, en niet die van een nazi. Bovendien heb ik mij erg vermaakt met ‘Dood op krediet’, en met Céline in zijn algemeen. Ik was eens benieuwd of zijn antisemitische en racistische teksten mijn mening zouden doen veranderen over de schrijver.
‘Van de ene dood naar de andere’ is een collectie van Céline’s meest onethische nagelaten werk: persoonlijke aantekeningen, brieven, monologen, en pamfletten. Het werk is uitgegeven bij de Arsbeidspers in de serie Privédomein: een reeks boeken vol brieven en teksten uit de losse pols… een prachtige serie om eens in het hoofd van de auteur te kijken. En ik heb mij met aardig wat moeite toch door dit boek kunnen sleuren, ondanks de opdoemende gevoelens van afgunst & verschrikking.
De kunstenaar of zijn kunst: wat staat centraal?
Eigenlijk is het grootste dilemma wat kleeft aan het nalatenschap van Céline, de meer algemene vraag of de kunstenaar of zijn werk centraal moet staan; en of je het werk überhaupt los kan zien van de kunstenaar. Céline staat bekend om zijn geweldige romans, maar misschien nog meer om zijn pamfletten vol haatspraak en antisemitisme. Met zijn ‘Dood op krediet’ heeft hij een stilistisch meesterwerk gecreëerd, een unicum en een norm in de literatuur. Ik heb enorm genoten van de prestatie die Céline heeft neergezet. En ik neigde te menen dat zijn romans prima los kunnen staan van zijn onethische opvattingen.
Daarom kwam het mij als een verrassing, dat ik deze mening heb herzien toen ik de brieven, pamfletten, essays en teksten las uit deze bloemlezing van Céline. Zijn rauwe, onverbloemde stijl en zijn hang naar (zelf)vernietiging, sadomasochisme en depressie: de realiteit, de kou… de anti-kunst… alles wat in ‘Dood op krediet’ zit, zit ook in zijn brieven & teksten uit deze bloemlezing. Maar in deze bloemlezing is het vermengt met misplaatste, niet te volgen opmerkingen; spontane uitbarstingen over joden, haat naar minderheden, haat naar alles wat neigt naar socialisme, etc. etc. Die gore uitspattingen, spontane uitingen van woede, zoals die in dood op krediet in romanvorm vermakelijk waren, waren die in zijn pamfletten en brieven smerig & onuitstaanbaar. Zo afstotelijk, dat ik kunstenaar & werk niet langer zonder meer los van elkaar vind staan. Zeg gerust een opfrisser, een les in de kunstopvattingen.
Alles wat goed was aan ‘Dood op krediet’, de stijl en het schrijven, was afschuwelijk in ‘Van de ene dood naar de andere’. Dit zegt een heleboel over de bedoeling van een tekst, en hoe die in zo belangrijke mate beïnvloedt hoe de tekst wordt ervaren. Waarom zou anders dezelfde stijl twee keer zo anders worden ervaren?
De aantrekkingskracht van het nazisme
Een tweede opmerking bij deze bloemlezing behelst een dieper inzicht in de wortels van het nazisme; een fascistische hang naar macht boven moraal, een sterk leiderschap & een richting voor de hele natie. Het nationaalsocialisme had een aantrekkingskracht die mensen van deze tijd niet lijken te begrijpen (en logischerwijs niet wíllen begrijpen). Natuurlijk was het historisch gezien een tijd waarin joden een zondeblok vormden voor problemen van die tijd, veteranen die terugkwamen in een nieuwe wereldorde, etc. etc… Maar daar is al genoeg over geschreven. Met Céline lezen we de psychologische aantrekkingskracht van het nazisme. Het is interessant om te lezen wat Hiter en het nazisme voor invloed en kracht uitoefenden op de ziel van de burger & het volk. Céline spreekt over liefde voor de ‘klare taal van Adolf Hitler’, ‘weten waar het op staat’, geen twijfel en kleinzerigheid, maar dapperheid & daadkracht. “Macht is recht”, legt Céline ons uit. En die laatste zin is misschien wel de meest bondige samenvatting van fascisme & nazisme, de hang naar zekerheid en vertrouwen in een machtige, gewelddadige leider.
…’Dapperheid en daadkracht; duidelijkheid en kracht‘: opvattingen over leiderschap die griezelig actueel zijn en dit zullen blijven.