Meta
Titel: De speler
Auteur: Fjodor Dostojevski
Gepubliceerd: 1866 (oorspronkelijk)
Type: Roman
Aantal pagina’s: 189
50,00 – bol.com
Wanneer we spreken over De speler (Игрок* 1867), hebben we het over een roman die in haast werd geschreven. Fjodor Dostojevski verkeerde in financiële problemen en sloot een streng contract met uitgever Stellovski: als hij niet binnen een paar maanden een nieuw manuscript zou inleveren, verloor hij de rechten op al zijn eerdere werken. Om dit te voorkomen dicteerde Dostojevski in slechts 26 dagen de roman De speler aan zijn stenografe, Anna Snitkina – die later zijn vrouw zou worden.
Deze haastige ontstaansgeschiedenis is ironisch genoeg perfect in lijn met het onderwerp van de roman: gokken, risico’s en de roekeloze drang naar instant-beloften. De roman voelt energiek, snel en vaak onverwacht geestig – en dat maakt hem tot een van de meest leesbare en vermakelijke werken van Dostojevski.
Korte uiteenzetting van het verhaal
De roman speelt zich af in een fictieve Duitse badplaats, waar een bont gezelschap Russische aristocraten en avonturiers samenkomt. Centraal staat Aleksej Ivanovitsj, huisleraar van een adellijke familie, die verstrikt raakt in obsessies rond geld, liefde en roulette.
Aleksej is smoorverliefd op Polina, de stiefdochter van zijn werkgever, en probeert via het roulettewiel zowel rijkdom als haar hart te winnen. Ondertussen verschijnen nevenfiguren: de cynische Generaal die wacht op een erfenis van grootmoeder ‘Baboesjka’, en een bonte stoet gokkers die allen gedreven worden door hebzucht en illusie. Het extravagante karakter van de ‘Baboesjka’ schijnt door de hele roman. Als deze rijke grootmoeder nog lang niet dood lijkt te gaan, en zij zelf haar geld begint te vergokken, wordt de Generaal nerveus om zijn erfenis en ziet hij alles in duigen opgaan…
Luchtig en leesbaar
Waar veel lezers Dostojevski associëren met zware, filosofische kost zoals Misdaad en straf of De broers Karamazov, valt De speler op door zijn luchtigheid en humor. De scènes rond het gokhuis zijn levendig, vol ironie en soms pure slapstick.
Aleksej’s innerlijke monologen balanceren tussen psychologische ernst en komische zelfspot. Zijn obsessie voor roulette wordt neergezet met zo veel energie dat je als lezer soms het gevoel hebt zelf aan de speeltafel te zitten. Recensenten uit verschillende taalgebieden prijzen precies deze kwaliteit: de roman leest snel, heeft vaart, en biedt een herkenbaar beeld van menselijke dwaasheid.
De lichte toon van deze roman is juist de kracht. Dostojevski toont dat hij niet alleen filosofisch zwaar kan zijn, maar ook sprankelend, ironisch en vermakelijk. Alle lof voor deze roman is volkomen terecht – wie Dostojevski wil leren kennen, kan nauwelijks een beter instapwerk vinden.
Een psychologisch en persoonlijk randje
Toch is De speler meer dan een vermakelijke gokroman. Dostojevski geeft een psychologisch scherp portret van obsessie en afhankelijkheid. Aleksej is tegelijk rationeel en irrationeel: hij weet dat roulette een kansspel is, maar kan zich niet onttrekken aan het idee dat het geluk hem gunstig gezind zal zijn.
Hierin herkennen we Dostojevski’s eigen ervaringen. Hij leed zelf aan een gokverslaving, verloor enorme bedragen in Europese casino’s en beschreef in brieven hoe hij na iedere nederlaag opnieuw geloofde in een “grote winst”. In De speler kanaliseert hij die persoonlijke strijd tot een roman die niet alleen een satire is, maar ook een intieme bekentenis.
In traditie van Europese ‘gokliteratuur’
In bredere zin sluit De speler aan bij Europese romans die de decadentie en illusies van de 19e eeuw blootleggen. Denk aan Balzac, die in La Peau de chagrin de drang naar rijkdom en ondergang beschreef, of Zola’s L’Argent, waarin speculatie en goklust centraal staan.
Latere schrijvers als Stefan Zweig en Thomas Mann zouden eveneens gokkers en spelers opvoeren, vaak met eenzelfde fascinatie voor obsessie en zelfdestructie. In die traditie staat De speler aan de oorsprong van de moderne roman over verslaving en obsessie.
In die zin is de beste omschrijving van deze roman misschien: Een vermakelijke roman over obsessies, als perfecte instap voor het oeuvre van Dostojevski.